اختلال مصرف مواد (SUD) یک وضعیت پیچیده است که در آن علیرغم پیامدهای مضر، استفاده کنترل نشده از یک ماده وجود دارد. افراد مبتلا به SUD تمرکز شدیدی بر استفاده از یک ماده خاص مانند الکل، تنباکو یا داروهای غیرقانونی دارند تا جایی که توانایی فرد برای عملکرد روزانه مختل می شود. افراد حتی زمانی که می دانند این ماده باعث ایجاد مشکل شده یا باعث ایجاد مشکل می شود، به استفاده از آن ادامه می دهند. شدیدترین SUD ها گاهی اوقات اعتیاد نامیده می شوند.

افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد ممکن است افکار و رفتارهای مخدوش داشته باشند. تغییرات در ساختار و عملکرد مغز همان چیزی است که افراد را به هوس شدید، تغییر در شخصیت، حرکات غیرطبیعی و سایر رفتارها دچار می کند. مطالعات تصویربرداری مغز تغییراتی را در مناطقی از مغز که به قضاوت، تصمیم گیری، یادگیری، حافظه و کنترل رفتار مربوط می شود، نشان می دهد.

مصرف مکرر مواد می تواند باعث تغییراتی در نحوه عملکرد مغز شود. این تغییرات می تواند پس از از بین رفتن اثرات فوری ماده یا به عبارت دیگر پس از دوره مسمومیت مدت طولانی ادامه داشته باشد. مسمومیت عبارت است از لذت شدید، سرخوشی، آرامش، افزایش ادراک و حس و سایر احساسات ناشی از ماده. علائم مسمومیت برای هر ماده متفاوت است.

هنگامی که فردی دارای اختلال مصرف مواد است، معمولاً نسبت به این ماده تحمل می کند، به این معنی که برای احساس اثرات آن به مقادیر بیشتری نیاز دارد.

طبق گفته موسسه ملی سوء مصرف مواد مخدر، افراد به دلایل مختلفی شروع به مصرف مواد می کنند، از جمله:

برای داشتن احساس خوب - احساس لذت، "بالا" یا "مستی".
برای اینکه احساس بهتری داشته باشید - استرس را از بین ببرید، مشکلات را فراموش کنید یا احساس بی حسی کنید.
برای انجام بهتر - بهبود عملکرد یا تفکر.
کنجکاوی و فشار همسالان یا آزمایش کردن.

علاوه بر مواد، افراد می توانند به رفتارهایی مانند قمار (اختلال قمار) نیز اعتیاد پیدا کنند.

افراد مبتلا به مصرف مواد و اعتیادهای رفتاری ممکن است از مشکل خود آگاه باشند اما حتی اگر بخواهند و تلاش کنند قادر به ترک آن نباشند. اعتیاد ممکن است باعث مشکلات جسمی و روانی و همچنین مشکلات بین فردی مانند اعضای خانواده و دوستان یا در محل کار شود. مصرف الکل و مواد مخدر یکی از علل اصلی بیماری های قابل پیشگیری و مرگ زودرس در سراسر کشور است.

علائم اختلال مصرف مواد به چهار دسته دسته بندی می شوند:
اختلال در کنترل: ولع یا میل شدید به استفاده از ماده؛ تمایل یا تلاش ناموفق برای کاهش یا کنترل مصرف مواد.
مشکلات اجتماعی: مصرف مواد باعث عدم انجام وظایف اصلی در محل کار، مدرسه یا خانه می شود. فعالیت های اجتماعی، کاری یا اوقات فراغت به دلیل مصرف مواد کنار گذاشته شده یا کاهش می یابد.
استفاده پرخطر: ماده در محیط های پرخطر استفاده می شود. ادامه استفاده با وجود مشکلات شناخته شده
اثرات دارو: تحمل (نیاز به مقادیر بیشتر برای رسیدن به همان اثر)؛ علائم ترک (برای هر ماده متفاوت است).
بسیاری از افراد اختلال مصرف مواد را همراه با یک اختلال روانپزشکی دیگر تجربه می کنند. اغلب اوقات اختلال روانپزشکی دیگری مقدم بر اختلال مصرف مواد است، یا استفاده از یک ماده ممکن است باعث ایجاد یا بدتر شدن یک اختلال روانپزشکی دیگر شود.