اعتیاد از جمله حوزه‌هایی است که در جامعه ما حجم درخوری از پژوهش‌های صورت گرفته را به خود اختصاص داده است، این موضوع به نوعی نشان‌دهنده ضرورت‌های جامعه برای مطالعه در این حیطه است. اعتیاد به موادمخدر و روان‌گردان‌ها از جمله ابزارهای مؤثر در عرصه تهاجمات نرم به منظور قتل عام انسان‌ها بوده که متاسفانه وجود برخی از زمینه‌ها در سطح کشور نظیر عوامل بالینی، عوامل شخصیتی و عوامل خانوادگی در قالب بروز بیمار‌های‌های روانی، هیجان‌های منفی، نگرش مثبت به مواد، کاهش خود کنترلی و تقویت رویکرد تکانشگری، وجود سبک‌های هویتی ناسالم(سردر گم، بحران زده و دنباله‌رو)، اختلافات شدید خانوادگی و کمبود محبت، ضعف در باورهای عمیق مذهبی و همچنین افزون شدن سایر مؤلفه‌های دیگر نظیر فقدان ثبات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، ضعف در برنامه‌ریزی، سوءمدیریت، اولویت ناشناسی، نامشخص بودن میزان اثربخشی برنامه‌‌های اجرا شده، موجب شده است که با افزایش شدت اعتیاد در سطح کشور مواجه شویم. هدف اصلی این پژوهش تحلیل ثانویه بر مطالعات اعتیاد با تأکید بر حوزه مواد و روانگردان در طی سالهای 1358 تا 1400 به تفکیک دوره‌های ریاست جمهوری است. این پژوهش بر پایه روش تحلیل ثانویه مطالعات منتشر شده در ارتباط با حوزه مواد مخدر و روانگردان و بررسی سهم صیانت از این مطالعات و متکی بر تحلیل و تلفیق اطلاعاتی است که از تحقیقات قبلی به دست آمده است. در این روش، اطلاعات برگرفته از پژوهش‌های مختلف، مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار نمی گیرد. در عوض، از ترکیب، یک‌دست کردن و مقایسه یافته‌ها در جهت اهداف پژوهش استفاده می‌شود. جامعه آماری این پژوهش کلیه پژوهش‌ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان در قالب نشریات تخصصی و غیرتخصصی را شامل می‌شود. یافته ها نشان می‌دهد بیشترین مطالعات صورت گرفته در بخش درمان بوده و همچنین سهم صیانت از این مطالعات بسیار ناچیز است.

شکل1: حیطه های پژوهشی با اولویت در امر مواد مخدر و روانگردان

همان‌طور که در شکل 1 مشخص است، در مسئله اعتیاد چهار حوزه یا به عبارت بهتر چهار مرحله می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد: مبارزه (یا مقابله) در معنای اخص خود به معنای مقابله با عرضه مواد مخدر است که تلاش برای وارد نشدن این مواد به داخل کشور نیز ذیل آن است، پیشگیری به شیوه‌های پیشگیری از اعتیاد افراد سالم جامعه اشاره دارد، درمان راه‌های برگشت افراد معتاد از اعتیاد خود و به دست آوردن سلامتی پیشین را مدنظر دارد و بالاخره صیانت به چگونگی کمک به بهبودیافتگان و خانواده‌های آنها برای سالم ماندن و بازگشت به جامعه است. 

جدول زیر آمار نشریات، کنفرانس‌ها و پایان‌نامه‌های مرتبط با مسئله اعتیاد را به صورت کلی به نمایش می‌گذارد:

جدول1: توزیع نشریات، کنفرانس ها و پایان نامه ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان

تعداد پژوهش ها در قالب نشریات، کنفرانس ها و پایان نامه ها



نام
دولت ریاست جمهوری روحانیدولت ریاست جمهوری احمدی نژاددولت ریاست جمهوری خاتمیدولت موقت تا دولت ریاست جمهوری رفسنجانی
12   مرداد 1392 تا 12 مرداد 140012 مرداد 1384 تا 12 مرداد 139212 مرداد 1376 تا 12 مرداد 138415 بهمن 1358 تا 12 مرداد 1376
121621649-نشریات تخصصی در حوزه اعتیاد 
1363128326565نشریات غیر تخصصی[1]
998193--برگزاری کنفرانس ها(ملی و بین   المللی)[2]
152540712163پایان نامه ها
51022099435128مجموع 

مأخذ: سند جامع تحقیقات(1396)، سایت مگیران، سایت سیویلیکا و گنج بتا

نمودار1: توزیع نشریات، کنفرانس ها و پایان نامه ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان

جدول 2 به روند پژوهش‌های مرتبط با اعتیاد در نشریات تخصصی به تفکیک 4 حوزه ذکرشده پرداخته است. همان‌طور که قابل مشاهده است، علیرغم سهم بالای پژوهش‌های مرتبط با حوزه درمان اعتیاد، صیانت سهم بسیار ناچیزی از این پژوهش‌ها دارد به نحوی که به جز سال 95 و 97 تعداد پژوهش‌های مرتبط با صیانت در این نشریات 0 بوده است.

جدول 2: توزیع روند پژوهش ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان (مرداد ماه 1392 تا مرداد ماه 1400) در نشریات تخصصی

نمونه گیریحوزه مواد مخدر و روانگردان 
سال تعداد پژوهشنمونه مبارزهدرمان پیشگیریصیانت 
139212129513110
139315036519120
139416138715160
13951423461882
13961403442190
1397188451122111
139813432516110
139911929613100
140061153750
مجموع121629252144933

منبع، یافته های تحقیق: 1400



نمودار2: توزیع روند پژوهش ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان  (مرداد ماه 1392 تا مرداد ماه 1400)در نشریات تخصصی

جدول و نمودار 3 این آمار را در نشریات غیرتخصصی نشان می‌دهند:

جدول3: توزیع روند پژوهش ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان (مرداد ماه 1392 تا مرداد ماه 1400) در نشریات غیر تخصصی

نمونه گیریحوزه مواد مخدر و روانگردان 
سالتعداد پژوهش براساس حجم نمونهمبارزه درمان پیشگیریصیانت
1392206680
139332611150
139440721102
139535616130
139630414120
1397411016150
139850829151
139933616101
1400195950
مجموع 300581381004

منبع، یافته های تحقیق: 1400

نمودار3: توزیع روند پژوهش ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان (مرداد ماه 1392 تا مرداد ماه 1400)در نشریات غیر تخصصی

بنابراین در مجموع هر دو نشریات (تخصصی و غیر تخصصی) حجم نمونه پژوهش‌ها 592 می باشد که با تفکیک این پژوهش‌ها در حوزه مواد مخدر و روانگردان قرار گرفتند. همانطور که ذکر شد بیشترین پژوهش‌ها در حوزه مواد مخدر در قالب درمان می باشد. در حالی که 282 پژوهش به حوزه درمان و 193 پژوهش به حوزه پیشگیری پرداخته‌اند، در طول این 8 سال تنها 7 پژوهش به بحث صیانت اختصاص یافته است. 

این در حالی است که عدم صیانت و عدم توانمندسازی بهبودیافتگان از اعتیاد و عدم صیانت از خانواده‌های معتادان برای پیشگیری از ابتلای آنها به اعتیاد، خود باعث می‌شود که هرساله تعداد معتادان و تعداد کسانی که پس از بهبود به اعتیاد برمی‌گردند بیشتر شود. در واقع با جدی نگرفتن بحث صیانت، بخش عمده‌ای از تلاش‌هایی که برای درمان معتادان صورت می‌پذیرد هدر رفته و بی‌اثر می‌شود و افراد پس از بهبود از اعتیاد، به ناچار در چرخه معیوبی قرار می‌گیرند که آنها را دوباره به اعتیاد برمی‌گرداند.

 مقالات در نشریات غیرتخصصی در دوره 1376-1358 از طریق سایت در دسترس نمی باشد[1] 

[2] در دوره 1384-1376 اولین همایش پیشگیری از اعتیاد در خمینی شهر و تا سال 1385 تعداد 21 همایش برگزار شده است و تعداد مقالات در دسترس نمی باشد.